Hoeveel zout is slecht voor je?
Zout is een beruchte veroorzaker van hoge bloeddruk. Weinig hardlopers weten hoeveel natriumchloride ze veilig kunnen consumeren.

Zout
In gezondheidskringen wordt zout al lang beschouwd als een vies vier letterwoord. Als het gaat over keukenzout, dat meestal 40 procent natrium en 60 procent chloride bevat, dan wordt door veel gezondheidsexperts het natrium als de grote boosdoener aangewezen. Eet je er te veel van, dan schieten je bloeddrukwaarden al snel door het plafond en maak je de weg vrij voor allerlei gezondheidsproblemen. Er is ook twijfel: niet alle onderzoeken verwerpen de witte kristallen die royaal worden gebruikt om ons voedsel meer smaak te geven. Alle reden dus om het zoutpotje eens helemaal om te keren en de inhoud aan een grondige analyse te onderwerpen.

Voor we van wal steken is het belangrijk om te beseffen dat natrium, ondanks een slechte reputatie, een vitale rol speelt bij het goed functioneren van het lichaam. Het helpt bij het reguleren van tientallen biologische processen, waaronder spiercontractie (van het pompend hart bijvoorbeeld, dat het zuurstofrijke bloed naar je hardwerkende quadriceps stuurt tijdens een run), vochtbalans en de werking van je zenuwstelsel.

Wanneer is natrium slecht voor je?
Overmatige consumptie van natrium – je krijgt meer binnen dan de 0,5 gram die je lichaam ten minste nodig heeft per dag – is wat veel gezondheidswerkers zorgen baart. Zij benadrukken dat door het eten van te veel zout je nieren het lastiger krijgen om voldoende vocht te verwijderen. Die overmatige vochtophoping kan de bloeddruk verhogen.

Na verloop van tijd verstijven en versmallen de bloedvaten waardoor de bloed- en zuurstofstroom naar belangrijke gebieden zoals je hart en hersenen vermindert. Het gevolg is een verhoogd risico op een beroerte of een hartaandoening. Een onderzoek waarvan de resultaten in het tijdschrift Circulation zijn gepubliceerd, liet zien dat degenen met de hoogste natriumuitscheiding in urine – wat een aanwijzing voor een hogere zoutinname is – de hoogste bloeddrukniveaus hadden.

Een review, uitgevoerd door een internationaal onderzoeksteam, van meer dan 100 studies maakte duidelijk dat er jaarlijks wereldwijd 1,65 miljoen minder sterfgevallen als gevolg van cardiovasculaire oorzaken zouden kunnen zijn als de gemiddelde natriuminname zou afnemen tot 2 gram per dag.

Wil je nog meer bewijs? Een onderzoek met ruim 3000 deelnemers, gepubliceerd in het Journal of the American College of Cardiology, toonde aan dat het risico om binnen 20 jaar te overlijden gekoppeld is aan de hoogte van hun natriuminname. Volwassenen die minder dan 2,3 g per dag consumeerden, hadden een lager sterfterisico door hartkwalen dan die met hogere natriuminnames. Voor elke gram waarmee het gemiddeld dagverbruik toeneemt, stijgt de kans op vroege sterfte met 12 procent. Ten slotte: een onderzoek suggereert dat zoutrijke diëten het risico op maagkanker kunnen verhogen. Het gaat dan wel om zeer hoge innames – meer dan 5 g per dag.

Naast deze waarschuwingen over de negatieve gezondheidseffecten van zout, en dan met name het natriumbestanddeel ervan, is er een ander verschijnsel van belang voor hardlopers. Veel zout in het eten kan ervoor zorgen dat je benen sloom en zwaar aanvoelen. ‘Zout is een hygroscopische stof, wat betekent dat het water aan zich bindt. Meer zout leidt tot meer opgeslagen vocht, was een opgeblazen gevoel kan geven’, legt sportdiëtist Lauren Antonucci uit.

Hoeveel natrium is teveel?
Het advies van de American Heart Association aan volwassenen is om niet meer dan 2,3 g (2300 mg) per dag te consumeren. Voor de meeste mensen is 1,5 g per dag een goede limiet. Als iedereen zich daaraan zou houden, dan zou dat volgens hen een besparing van ongeveer $ 26 miljard op de gezondheidszorg op kunnen leveren. Om je een idee te geven over welke hoeveelheden het gaat: 2,3 g zout is een theelepel vol. Twee punten pizza kunnen samen meer dan 1 g natrium bevatten. Dat geeft al aan hoe gemakkelijk het is om veel natrium binnen te krijgen. De gemiddelde inname van Amerikanen is vastgesteld op 3,4 g/dag.

Wat misschien nog het meeste opvallend is: als je vooral buiten de deur eet, in restaurants of snackbars, en je overig dieet vooral bestaat uit verpakt en bewerkt voedsel, dan is het bijna zeker dat je teveel zout binnenkrijgt. Volgens een studie in het tijdschrift Circulation komt ongeveer 70 procent van het natrium dat de mensen binnen krijgen niet voort uit natuurlijke voedingsmiddelen, of uit de zoutvaatjes die worden gebruikt om zelfbereide maaltijden op smaak te maken. In plaats daarvan komt het van gemaksvoedsel. Vleeswaren zijn berucht, omdat tijdens de bereiding flinke hoeveelheden zout worden toegevoegd als conserveringsmiddel en smaakversterker. Opgemerkt moet echter worden dat zout in verwerkt voedsel niet de enige boosdoener is bij gezondheidskwesties zoals hoge bloeddruk. Andere stoffen spelen eveneens een negatieve rol. Denk hierbij aan toegevoegde suikers, conserveringsmiddelen, ongezonde vetten en geraffineerde granen.

Wat betekent dit voor hardlopers?
Natrium is niet slechts een veroorzaker van fysieke kommer en kwel. Terwijl heel vaak wordt geadviseerd om nee te zeggen tegen extra zout, zegt Antonucci dat het voor hardlopers iets genuanceerder ligt. Als je transpireert, dan verlies je niet alleen vocht. Je spoelt ook veel zout uit. ‘Dus hoe meer je zweet tijdens het sporten, hoe meer natrium je lichaam verliest’, zegt Antonucci. Daardoor kan de hoeveelheid zout in het lichaam van lopers die intensief trainen, hardlopen in warme omstandigheden, of een genetische aanleg hebben voor veel transpireren, tot gevaarlijk lage waarden zakken. Zij zouden dat moeten compenseren met een hogere zoutconsumptie. ‘Een daling van de natriumspiegels kan van invloed zijn op je prestaties omdat je het tempo moet laten zakken. De oorzaak kan liggen bij duizeligheid, verminderde coördinatie of het begin van vermoeidheid, waardoor je een dutje wilt doen in plaats van je run voort te zetten.’

Een studie in de Scandinavische Journal of Medicine and Science illustreert de invloed van zout op de prestatie. Tijdens een halve Ironman (halve triatlon) gebruikte één groep atleten zoutcapsules naast een sportdrank. De controlegroep werd voorzien van sportdrank met lager zoutgehalte. De groep die meer natrium innam voltooide het evenement gemiddeld 26 minuten sneller. Ook werd vastgesteld dat bij hen een hoger percentage van het verloren natrium was vervangen. ‘Natrium houdt ook tijdens het sporten vocht vast, zodat je uiteindelijk minder gaat plassen. Je vochtniveau wordt beter gereguleerd’, zegt Antonucci. ‘Sommige hardlopers die tijdens een run regelmatig moeten plassen, gaan ervan uit dat ze te veel hebben gedronken. Wellicht hebben ze te weinig natrium ingenomen.’ Ze voegt eraan toe dat zout innemen tijdens een training je in essentie dorstiger maakt, waardoor je meer de behoefte voelt om je waterfles aan de mond te zetten. Dat helpt om je beter gehydrateerd te houden. Lang is gedacht dat zout- en vochttekort de belangrijkste aanstichters zijn van spierkramp tijdens langdurige inspanningen. Antonucci merkt op dat daar tegenwoordig wat anders tegenaan wordt gekeken. ‘Overbelaste spieren zijn waarschijnlijk de grote boosdoeners’, zegt ze

Zout en het hart
Een groeiend aantal onderzoekers trekt het vermeende ijzersterke verband tussen zout en hartproblemen in twijfel. Bijvoorbeeld: een grote internationale studie gepubliceerd in The Lancet vond een positief verband tussen zoutinname en hartaandoeningen. Maar dat deed zich alleen voor als de gemiddelde zoutinname groter is dan 5 g per dag, het equivalent van ruim twee theelepels zout. En zelfs als het op dat niveau zit, of nog hoger, blijken de gezondheidsrisico’s nihil als de mensen voldoende kaliumrijk voedsel zoals fruit en groenten eten.

Een nadere analyse van 25 studies over dit onderwerp wees uit dat de sterftecijfers kunnen stijgen als de gemiddelde zoutconsumptie per dag buiten de marge van 2,3 tot 4,9 g valt. Dus dit betekent dat zowel hoge als lage innames – zelfs als ze die nog binnen de huidige richtlijnen vallen – geassocieerd zijn met een lagere levensverwachting. Dit suggereert een U-vormige verband tussen de natriumconsumptie en de gezondheid. Een ander onderzoek, gepubliceerd in JAMA Interne Geneeskunde, concludeerde dat er nog onvoldoende bewijs is om mensen met hartklachten een natriumarm dieet voor te schrijven om het hart beter te laten functioneren.

Het is niet waarschijnlijk dat grote gezondheidsorganisaties binnenkort overtuigd zullen worden om hun huidige aanbevelingen voor natriuminname aan te passen. Toch kan het zijn dat de beste oplossing voor een optimale hartgezondheid voor bepaalde mensen een matige hoeveelheid natrium is – niet te weinig, en niet te veel. Per slot van rekening is ieder van ons anders, dus de bruikbaarheid van een algemene aanbeveling voor een lage natriuminname moet worden genomen met – jawel … een korrel zout.

Een belangrijke variabele is dat mensen niet allemaal even ‘zoutgevoelig’ lijken te zijn. Met andere woorden, je hardloopmaatje kan de bezorgpizza zonder gevolgen aanvallen, maar bij jou kunnen te veel van die punten je bloeddruk in de gevarenzone brengen. Bepaalde subgroepen, zoals Afro-Amerikanen en mensen met een bestaande hoge bloeddruk, zijn gevoeliger voor zoutrijke diëten.

Zie je door al deze bomen het bos niet meer? Je bent niet de enige. Het lijkt erop dat er meer onderzoek nodig is om vast te stellen hoeveel zout ieder van ons veilig kan eten, en wat de individuele optimale hoeveelheid is. Langetermijnstudies met mensen die op verschillende diëten zijn gezet zouden uitsluitsel kunnen brengen, maar dit soort studies zijn erg ingewikkeld en in de praktijk nauwelijks uitvoerbaar. Tot het zover is moeten we het doen met de soms verwarrende richtlijnen die er nu bestaan. We geven je zes praktische tips om je zoutinname te reguleren.

Vind je middenweg
Voor gezonde hardlopers is het waarschijnlijk geen goed idee om veel extra natrium te nemen. Ze kunnen het best in het gebied tussen te veel en te weinig inname blijven. Indien je een uitgebalanceerd dieet dat rijk is aan gezond voedsel volgt, dan valt je natriuminname waarschijnlijk keurig binnen de gezonde marge – ergens tussen de 2 g en de 4 g per dag. Als je je vaak in het zweet werkt en geen hartproblemen hebt, kun je beter in het hogere deel van dit bereik zitten.

⇒ Wees slim met je brandstofinname
Er is tijdens een training of wedstrijd geen universele regel over de optimale zoutaanvulling. Elk lichaam in beweging is anders en daarom zijn er verschillende hoeveelheden natrium nodig om de verliezen aan te vullen. Sommige mensen zweten van nature behoorlijk veel, terwijl anderen nauwelijks vocht loslaten. Er zijn lopers die lijken zout te zweten, omdat er witte zoutvlekken op de hardloopkleding zichtbaar zijn. Dat betekent dat ze zeer hoge natriumconcentraties in hun zweet hebben. Goed getrainde hardlopers zullen beter in staat zijn om de natriumspiegel te handhaven dan beginnende hardlopers.

‘Als ik dan toch een algemene richtlijn zou moeten geven’, zegt Antonucci, ‘dan zou tijdens een training een natriumconsumptie van ongeveer 750 mg per uur training voor de meeste hardlopers de behoefte dekken.’ Het compenseren van zoutverlies wordt een grotere zorg als je langer dan 90 minuten traint, vooral als het warm is en je een tempo aanhoudt waarbij je veel transpireert. Antonucci is van mening dat atleten ook tijdens trainingen van slechts 45 minuten baat kunnen hebben bij het innemen van wat extra natrium, indien deze trainingen een hoge intensiteit hebben, zoals intervaltraining.

Je hoeft daartoe geen zakje keukenzout mee te nemen. Er zit natrium in de meeste sportdranken, energierepen en gels. ‘Zorg ervoor dat je weet hoeveel natrium er in de producten die je gebruikt zit, zodat je genoeg binnen krijgt’, adviseert Antonucci. Sommige sportdranken zullen bijvoorbeeld niet genoeg hebben om de behoeften te dekken. Ze wijst op het belang van natrium voor een sneller herstel. ‘Wees niet bang om wat extra zout aan je herstelmaaltijd toe te voegen, of kies voor bagels. ‘Als je na je training het liefst naar de winkel rent om een zak zoute chips te kopen, dan kan dat er op wijzen dat je tijdens je run niet genoeg natrium in hebt genomen’, zegt Antonucci. Let er wel op dat je de totale inname over de hele dag onder controle te houdt. Het is waarschijnlijk het beste om geen extra zout toe te voegen aan je andere maaltijden en snacks.

⇒ Lees de kleine lettertjes
Je zult verrast zijn hoeveel zout er in je voedsel zit. Het kan verschillende vormen hebben, zoals keukenzout, MSG (mono sodium glutamaat) en natriumnitraat. Je vindt het terug in voedingsmiddelen waarvan je het waarschijnlijke niet zou verwachten (denk aan: volkorenbrood, granen en rauwe kip – kipfilet bijvoorbeeld kan opgepompt zijn met een flinke hoeveelheid zout water). Door voedseletiketten zorgvuldig te bekijken, kun je producten vergelijken en kiezen voor de optie zonder overdosis zout.

⇒ Wees je eigen chef-kok
Een van de beste manieren om de hoeveelheid natrium in je dieet binnen de perken te houden, is door je eigen maaltijden te bereiden. Zo bepaal je zelf wat er in je voedsel komt. Een Brits onderzoek waarbij meer dan 11.000 volwassenen betrokken waren, vond dat degenen die hun maaltijden vaker thuis bereidden, minder lichaamsvet met zich meedroegen. Het bleek dat de voedingswaarden van hun keuzes hoger was en dat ze minder natrium binnen kregen dan anderen die minder vaak zelf de maaltijden bereidden. Als je het grootste deel van je maaltijden zelf kookt en daarbij volwaardige voedingsmiddelen gebruikt, zou dit automatisch de hoeveelheid natrium in je dieet moeten verminderen, zelfs als je er op je bord nog wat zout overheen strooit. Als je de tijd neemt om je maaltijden zelf samen te stellen en te bereiden, dan is het minder verleidelijk om terug te vallen op zoutrijke bezorgmaaltijden of kant-en-klaar maaltijden uit de diepvries.

⇒ Eet meer kalium
Het New England Journal of Medicine komt met de resultaten van een onderzoek waarbij meer dan 100.000 mannen en vrouwen in 18 landen betrokken waren. De onderzoekers vonden dat een hogere inname van kalium een dempend effect heeft op de bloeddrukverhoging als gevolg van een hoge natriumconsumptie (meer dan 5 g per dag). ‘Kalium verhoogt het vermogen van je nieren om overtollige hoeveelheden zout weg te spoelen, waardoor de vochtbalans beter gehandhaafd blijft’, legt Antonucci uit. Kalium kan ook de wanden van de bloedvaten ontspannen, waardoor het bloed meer ruimte krijgt en de bloeddruk daalt. Toch blijkt dat weinig mensen genoeg kalium binnenkrijgen, waardoor de natrium-kaliumverhouding scheef is. Goede kaliumbronnen zijn fruit, groenten, aardappelen en peulvruchten.

⇒ Zoek andere smaakversterkers
Specerijenmengsels zoals kerriepoeder en za’atar (een soort wilde oregano die smaakt naar tijm en oregano tegelijk), citroenschil en verse kruiden zijn gezonde, eenvoudige manieren om de smaak van je gerechten te verhogen. Wat dat betreft kun je het zoutvaatje met een gerust hart in de kast laten staan.